احوال وآثار حاج میرزا فضل الله وابوالفضل ساوجی { خوشنویسی}

خاندان بهروز وریری ساوه

دوره قاجاریه

حرفه طبابت در این خاندان موروثی بوده است

مولف کتاب میرزا ابوالفضل ساوجی

میرزا ابوالفضل ساوجی ( بهروز )

قطعه خط ابوالفضل ساوجی خوشنویس و طبیب دوره قاجار

نظری براحوال وآثار حاج میرزا فضل الله وابوالفضل ساوجی

مریم ویسی

دانشجوی کارشناسی ارشد موسسه آموزشی عالی ناصر خسرو ساوه. ایران

چکیده

ایران با پیشنیه درخشان فرهنگی وهنری از دیرباز مهد هنر خوشنویسی بوده وهنرمندان این خطه در طی قرون متمادی خالق سبک های وشیوه های چشم نوازی بوده که تابه امروز محفوظ مانده اند.

خاندان شاملو از امرای دوران پادشاهی صفویان از سلسله هنرمندان وخوشنویسان بوده اند که درراس آن حسن خان شاملو ( درگذشتدر 1052 ق) وفرزندش مرتضی قلی خان شاملو (درگذشتدر 110 ق) واضع دخط شکسته نستعلیق قرار دارد. این سلسه در دوران قاجار با خاندان ساوجی وبه ویژه پدر وپسری بنام های فضل الله و ابوالفضل ساوجی که هر دو از دیار وبزرگان عصر خویش بودند . جانی دوباره می باید. این پژوهش به شیوه کتابخانه ای ومیدانی با روش توصفی در پی معرفی آثار شناسایی شده فضل الله و ابوالقضل ساوجی درموزه ها ومجموعه شخصی است. عبدالله پدر فضل الله ساوجی از طبیبان بنام دوره قاجار است. واز این رو حرفه طبابت در این خاندان موروثی بوده است. با مراجعه به متون تاریخی وتذکره های صر قاجار اطلاعات چندانی از عبدالله ساوجی یافت نشد وچه بسا که خوشنویسی اشتغال نداشته است. در این پژوهش آثار درخورتوجهی از فضل الله وابوافضل ساوجی شناسایی شده است که ییشتر بخ خط نستعلیق ودر میان سال های 1237 و1302 تگاشته شده اند. نتایج تحقیق نشان می دهد با توجه به فراوانی آثار برجامانده از ابوالفضل ساوجی به نظر می رسد که ایشان گوی سیقت را درخوشنویسی از پدرربوده وبیش از دیگران در این هنر نامدار شده است.

کلید واژه : خوشنویسی سده 13 خط نستعلیق خوشنویسان دوره قاجار میرزا فضل الله ساوجی . میرزا ابوالفضل مجد الین محمد ساوجی .

مقدمه

پژوهش حاضر به منظور ارائه در نخستین همایش ملی فرهنگی . زبانی وادبی تاثیر مشاهیر ساوجی در گسترش وتحکیم فرهنگ ایرانی واسلامی گرد آوری شده است .

ساوه شهر قدیم مرکز شهرستان ساوه است. این شهر در50 درجه و18 دقیقه طول شرقی گرینویچ و35 درجه ویم دقیقه عرض شمالی در ارتفاع 960 متر در 140 کیلومتری جنولب باختر تهران و90 درحه هزارگزی شمال باختر قم وافه گردیده است.( نعمتی 1383:6)

دهخدا در تلفظ ومعنای واژه ساوه چنین نوشته است: ساوه. {و/و } (ا) زر خالص شکسته وریزه زیزه شده . زیزه زر . ساو ( دهخدا 1285 : 1636 )

می گویند واژه (ساوه) یعنی ( سه آوه ) یعنی سه آب است در برابر روستای آوه که در اینجا چشمه آب وکایز بوده استو ئبعضی آن را به معنی باج وخراج وکوره آجر پزی پنداشته اند ( سیستانی 1278 " 384 )

این شهر از روزگاران قدیم جایگان د انشمندان. فرهیختگان وهنرمندان بنام بودهو برگزاری این همایش درخور وشایسته به نظز می رسد. درمیان سلسه مشاهیر . فرهیخنگان وادیبان ساوه نام حاجی میرزا فضل الله وابوالفضل ساوجثی 1 به دلیال په دلیل هنرمند بودن وداشتن خط زیبا بیشتر به چشم می خورد از خاندان معروف حسن خان 2 ومرتضی قلی خان شاملو 3بوده که دساوه سکنی گزیره اند.

علاقه مندی به خوشنویسی وهمچنین تحصیل درساوه نگارنده رابر آن داشت. که فرصت را غتیمت شمرده و گذاری بر احوال وآثار این تامداران خوشنویس بتماید. این پژوهش ضمن بررسی احوال فضل اللهوابوافضل ساوجی به تفکیک به معرفی اثار ایشان خواهد پرداخت. سپس گزیده ای از تصاویرآثار این دوهنرمند که کتابخانه ها . موزه ها ومجموعه های خصوصی گرد آوری شده است. ارادئه خواهد شد.

مرورپیشینه ها

با مطالعات انجام شده مشخص گردید تا کنون پژوهشی شایسته وجامع درمورد این هترمندان صورت نگرفته است وبه دلیل آم که بسیاری از آثار بجای مانده از این خاندان در مجموعه های شخصی نگهداری میشود امکان معرفی وشناسایی دقیق آثار این هنرمند ممکن نبوده است.

روش شناسی

این پژوهش به شیوه کتابخانه ای ومیدانی انجام شده است. اطلاعات از طریق فیش برداری گرد آوری ومحتوای آن به روش توصیفی . تجزیه ونحلیل شده است.

تحلیل داده ها

1- بررسی احوال وآثار حاجی میرزا فضل الله ساوجی

آگاهی ما از زندگانی فضل الله چنان که شایسته وی باشد. تاریخ دقیقی از تولد وی در دسترس تیست و با توجه به رقم های وی ونیز فرزندش ابوالفضل در می یابیم مه نام پدرش عبدالله بوده است. در احوال وآثار خوشنویسان درباره ایشان این گونه آمده است:"حاج میرزا فضل الله از خاندان شاملو وازاولاد حسن خان شاملوی معروف است که بعدها اولاد وی از خراسان رخت به عراق { عجم} کشیده ودر ساوه مسکن مسکن گزدیده اند. حاج میرزا فضل الله در زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار. معلم علی خان طل السطان بود وهنگامی که محمد شاه به قصد حصارهرات رفت . ساوجی از تهران به اردوی همایونی منتقل شد ومورد لطف شاه واقع گردید . صاحب مجمع الفصحاء وگنج شایگان ودیگران ساوجی را به محامد اخلاق ومراتب فضل وکمال وجودت طبع . یاد کرده وگفته که در نزد اقران به احترام می زیست وبعض شاعران عصر مانند شباهنگ 4. در اشعار خود وی راستوده است ".دیوان بیگی درضمن ترجمه پسرش میرزا ابوالفضل می نویسد : " حاج میر ابوالفضل از مشاهیر اطبا وخوشنویسان شکسته وساکن طهران بوده وعمر بسیار یافته د بعضی از مسافرت ها کرده. همانا وقتی برخی از غرایب مسموعات مشاهدات خود که در زمان مسافرت هایش روی داده بود. حکایت کرده است که مستمعین از قبولش انکار نموده ودر غیاب جعل به اوداده بودند واین سخن در زبان حساد واضدادش افتاده کم کم بر سر زبان انداختن که حاج میر ابوالفضل که حاج میرزا فضل الله جعال است و حکایت بلاواقع نقل می کند و این تهمت در حق آن مرد محترم باقی ماند واز افواه تیفتاد تا آن که از جهان رفت. مردم یاوه گو دست بر تداشتند... " از خطوط . علاوه بر نستعلیق5 ثلث ونسخ راخوش می نوشت ور ظهر عاشورای سال 1275 (ق .) درتهران در گذشت وجنازه اش رابه نجف منتقل کردند ودر وادی السلام سپردند " ( بیانی . 572ک 1363= 573)

همچنیت در نامه دانشوران ناصری آمدهاست که میرزا ابوالفضل فزفضلا بوده ودر دانستن احوال خوشنویسان وشناختن خطوط آن ها ممتاز ومورد مدح شعرای عصر خود قرار داشته است. شباهنگ رازی درقصیده ای وی راستوده است وابیاتی ازآن به این قرار است

نتیجه گیری

درمیان خاندان ساوجی دوتن بیش از دیگران به خوشنویسی شهره گشته اند . این پژوهش به احوال وآثار ابوالفضل وپدرش فضل الله ساوجی پرداخته است. وتلاش شده تا براساس تمامی منابع مکتوب آثار این دوهنرمند که بالغ بر 20 قطعه ونسخه خطی است. شناسایی ومعرفی گردد. آثار این دوخوشنویس شامل نسخه های خطی ومرقعانی هستند که در کتابخانه ها . موزه ها ومجموعه های شخصی نگداری می شود . با توجه به تحقیقات انجام شده مشخص گردیده که بیشتر این آثار متعلق به ابوالفضل ساوجی هستند وبرخی از ان ها با کتبه محمد یا مجد الدین رقم خورده اند. نکته دیگر این که میرزا ابوالفضل به کتیبه نگاری نیز پرداخته ونمونه هایی از کتیبه های وی در تهران وری یادشده است. در مجموع حاجی میرزابوالفضل ساوجی ملقب به مجد الدی محمد نسبت به پدرش ارجمند شان آثار بیشتری را خلق کرده وبا داشتن عیار وکیفیتی بر تر در میان خوشنویسان دوره قاجار شهیر تر ونامدارتر بوده اند.

پی نوشت.......

فضل‌الله ساوجی ( 319حاجی میرزا فضل الله ساوجی)

فضل‌الله ساوجی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

پرش به ناوبریپرش به جستجو

حاج میرزا فضل‌الله ساوجی از خوشنویسان ایران در زمان فتحعلی شاه است. [۱]

ساوجی از خاندان شاملو و از اولاد حسن‌خان معروف است. او در زمان سلطنت فتحعلی‌شاه قاجار معلم علیخان ظل‌السلطان بود. علاوه بر نستعلیق، ثلث و نسخ را خوش می‌نوشت. فضل‌الله ساوجی در ظهر عاشورای ۱۲۷۵ه‍.ق در تهران درگذشته است. جنازه‌اش را به نجف برده در وادی‌السلام به خاک سپرده شد. [۲]

https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D8%B6%D9%84

کتاب فرهیختگان ساوه

دکتر ابوالقاسم فخاریان ص722 -725

تهیکتتده / مهندس محمد شرافت 14 بهمن 1398

تاريخ انتشار: 11:38 - ۱۳۹۶ چهارشنبه ۱۱ بهمن

قطعه خط ابوالفضل ساوجی خوشنویس و طبیب دوره قاجار

میرزا ابوالفضل ساوجی زاده ۱۲۴۷ هجری قمری، درگذشته ۱۳۱۲ هجری قمری خوشنویس، فاضل و محقق معروف زمان ناصرالدین شاه قاجار بود.

وی از اطبای عهد قاجاریه و از جمله چند نفر دانشمندی است، که در تألیف نامه دانشوران و سایر کتابهای منسوب به محمدحسن خان اعتمادالسلطنه، دست داشته‌است.

بین حاج شیخ مهدی شمس العلما عبدالرب آبادی قزوینی، که او هم از دانشمندان طراز اول عصر خود بوده، و در تألیف کتاب نامه دانشوران و سایر کتابهای منسوب به اعتمادالسلطنه کاملاً دست داشته، و او، از نظر همکاری، رقابت و خصومت شدید بوده و هریک برای دیگری کارشکنی می‌کرده است.

بگفته دکتر قلیچ خانی در کتاب گلستان هنر میرزا ابوالفضل ساوجی علاوه بر هنر خطاطی، استاد درس پزشکی در مدرسه دارالفنون بوده است.

او علم پزشکی را از پدر و پدربزرگ خود آموخته بود و یکی از هنرهای ابوالفضل ساوجی خوشنویسی است.

وی پدر ذبیح بهروز، نویسنده، پژوهشگر، و شاعر نامدار معاصر و فرزند میرزا فضل‌الله ساوجی طبیب و خوشنویس دوران فتحعلی شاه قاجار می‌باشد.

میرزا ابوالفضل در کتابت اقلام نستعلیق، شکسته نستعلیق و شکسته تعلیق از استادان مسلم به شمار می‌آید. قلم نسخ را نیز خوش می‌نوشته است. کتیبه‌های بسیاری از بناهای سلطنتی عصر ناصری به قلم او بوده است که بعضی چون کتیبة سر در باب همایون و بنای سفارت عثمانی از میان رفته و برخی دیگر چون کتیبه‌ای در وصف بنا و ماده تاریخ ساختمان تالار آینة کاخ گلستان در زیر گیلویی مقرنس و آینه‌کاری این تالار به قلم نستعلیق جلی و کتیبه‌ای در آستانة حضرت عبدالعظیم و کتیبة قنات ناصری قم هنوز برجاست.

از دیگر آثار او یک نسخه خطی تهذیب المنطق با تاریخ 1286ق ، ‌یک نسخه آداب المشق بابا شاه اصفهانی با تاریخ 1261ق موجود در کتابخانه سلطنتی سابق یک نسخه کلام الملوک با تاریخ 1261ق در کتابخانة ‌مجلس و نیز شمار بسیاری مرقعات و قطعات خط خوش در کتابخانه‌ها و مجموعه‌های خصوصی بازمانده است.

مهدی بیانی از یک قبالة‌ فروش سه باب دکان ملکی ابوالفضل موجود در مجموعه شخصی خود نام برده و آنرا از نفایس آثار خوشنویسی خوانده است.

از او علاوه بر بخشهایی ازترجمه احوال دانشمندان که در نامه دانشوران ناصری به چاپ رسیده یک نسخه دیوان اشعار خود وی به قلم نستعلیق کتابت جلی و شکسته تعلیق غبار عالی با تاریخ 1274ق/ در کتابخانه مدرسه عالی سپهسالار و چند رساله در طب و ریاضی بازمانده که به چاپ نرسیده است.

پیکر او را در مقبرة میرزا زین‌العابدین (امام جمعه تهران به روزگار ناصرالدین شاه معروف به سرقبرآقا) در جنوب تهران خاک سپردند.

در موزه خط و کتابت میرعماد قطعه خطی به قلم نستعلیق و امضای ابوالفضل ساوجی نگهداری میشود. این اثر به شماره ردیف 337 و شماره برچسب اموال فرهنگی 2/3517 با زمینه ساده بر روی کاغذ بی رنگ بخط نستعلیق چلیپایی 2 دانگ و به ابعاد 5/19*10 سانتیمتر نگارش شده است و یکی از آثار فاخر بخط این استاد می باشد.

برای مطالعه بیشتر به منابع زیر رجوع شود:

گلستان هنر – ابوالفضل ساوجی / نشر پیکره – سال 96- دکتر حمید رضا قلیچ خانی .

عمتی، احمد. ساوه شهر باستانی. انشارات اعلاء، ۱۳۸۳. ۷۰–۷۱.

شرح حال رجال ایران، مهدی بامداد، جلد ۵، صفحه:۹۹.

شرح حال رجال ایران، مهدی بامداد، جلد ۱، صفحه:۵۴.

آتابای، بدری،فهرست مرقعات کتابخانه سلطنتی تهران 1353ش.

بیانی، مهدی احوال و آثار خوشنویسان، تهران، 1329ش.

احمد نیکو همت / مجد الدین ابوالفضل ساوجی – نشریه وحید بهمن – سال 51- شماره 110 .

http://lib.eshia.ir/23022/6/2462

http://ccip-iwan.com/farsi/2017/09/28/

مرقّع میرزا ابوالفضل ساوجی در کتابخانه‌ی ملّی فرانسه / دکتر قلیچ خانی.

https://lib.eshia.ir/23022/6/2462

• شما اینجا هستید:
• خانه 
• آرشیو مطالب 
• همدلی و همزبانی 
• مجموعه مقالات. همایش ملی. تاثیر مشاهیر ساوجی

مجموعه مقالات. همایش ملی. تاثیر مشاهیر ساوجی

تاریخ ایجاد در 27 آذر 1403

همایش ملی

تاثیر مشاهیر ساوجی

گسترش وتحکیم فرهنگ ایرانی و اسلامی

( از سده های اول هجری تا پایان قاجاریه )

اردیبهشت ماه ۱۳۹۷ ثبت شده در ISC

برگزار کننده موسسه ی آموزش عالی غیر دولتی دانشستان ساوه

دبیر علمی همایش : دکتر عباسعلی وفایی

دبیر اجرایی : دکتر علی رضا شعبانلو

فهرست مطالب

1- ادبیات زندان در اشعار مسعود سعد سلمان وسلمان ساوجی دکتر شهلا خلیل اللهی/ دکتر غفار برج ساز 2- بررسی آواز های سید احمد خان ساوه اغی سارنگی- بهروز مبصری 3- بررسی صنایع بدیعی در اشعار شوقی ساوجی - سید عباس طباطبا یی 4- بررسی کارکرد کنایه در دیوان فرخنده ساوجی- دکتر غفار برج ساز/ دکتر شهلا خلیل اللهی 5- بررسی ویژیگی های کتیبه تگاری دوران قاجاریه - ساناز یوسفی/ ساراکفایتی/لیلاصالحیپور /دکتر منصورمهر نگار 6- تحلیل ساختاری مثنوی جمشید وخورشید سلمان ساوجی - محمد تقی قندی / علیرضا شعبانلو 7- تحلیل محتوای سیاست مدن اثر میرزاموسی رطبیب ساوجی - عبدالله دانش بیات 8- تیلیم خان وشعر غنایی / علیرضا شعبانلو 9- جناس وگونه های آن درشعر سلمان ساوجی - محمد تقی قندی / حسین آریان 10- روایت شناسی {جمشید وخورشید } سلمان ساوجی بر اساس الگوی گرماس ... غذرا نصیری افراپلی / علی وفایی / افسانه فرمت 11- زن به مثابه ممدوح نگاهی به قصاید سلمان ساوجی در مدح دلشاد خاتون .....اد لیلا نورور پور 12 برسری سبک شعری میر شوقی ساوجی وتاثیر اوبر شاعران سبک هندی ... سید عباس طباطبایی 13- شناخت فرخنده ساوجی - خسرو امیرحسینی 14- عشق وماهیت معشوق از دیگاه سلمان ساوجی .... علی وفایی 15- فرخنده ساوجی . شاعر شعیه و مداح اهل بیت .... آزاده شریفی / سعیده قنادی 16- نظری بر احوال وآثار حاج میرزا فضل الله وابوالفضل ساوجی ... مریم ویسی 17- خواجه نصرالدین ساوجی در اعتلای فرهنگ ایران وزبان .... اسمیل علی سلیمی / الهه واثق 18- گونه های خاص ایهام در اشعار سلمان ساوجی / محمد تقی قندی ا

مجموعه مقالات همایش ملی تأثیر مشاهیر ساوجی در گسترش و ...

https://www.academia.edu/40220545/%D9%85%D8%AC%D9

تهیه کننده

دکتر علیرضا شعبانلو - مهندس محمد شرافت