مجتمع فناوری پسماند زیست ساوه به عنوان اولین شرکت در زمینه مدیریت پسماند به صورت متمرکز، در زمینی به مساحت ۲۳ هکتار در کیلومتر ۲۵ آزادراه ساوه به تهران، در سال ۱۳۹۰ راه اندازی شد.
این مجموعه که جهت اجرای مدیریت و امحاء پسماندهای صنعتی و ویژه تحت نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست استان مرکزی فعالیت خود را آغاز کرد تاکنون نتوانسته انتظاراتی که از او می رود را اجرایی کند.
به گزارش ایسنا، فعالیت این شرکت که در ابتدا ماموریت خود را بکارگیری فناوری و تاسیسات به روز و پیشرفته و شیوه‌های عملیاتی مناسب و هم چنین در نظر گرفتن اصول و استانداردهای مرتبط جهت فراهم کردن محیطی سالم و ایمن می‌دانست در نیمه راه به دلیل نواقصی که با آن دست و پنجه نرم می‌کرد به مشکل برخورد و از طرفی دپوی پسماندهایی که روزانه روانه این مجتمع می‌شد معضلات را بزرگتر می کرد، بر این اساس با ورود سازمان محیط زیست فعالیت این مجتمع به مدت چهار سال متوقف شد.
از سوی دیگر آتش سوزی‌های که همه ساله در این مجتمع به وقوع می‌پیوست به معمایی تبدیل شده بود که خبرگزاری ایسنا بارها به انتشار خبر آتش سوزی و برخی گمانه‌زنی‌ها در خصوص علت وقوع حریق گسترده و شبانه محل دپوی پسماندها پرداخت.
در آخرین گزارش ایسنا با عنوان "معمای حل نشده آتش‌سوزی‌های مکرر مجتمع فناوری زیست پسماند ساوه!" که در هفتم تیرماه ۱۴۰۱ بر روی خروجی این خبرگزاری قرار گرفت، به اهمیت این مسئله پرداخته شد.
گرچه گفته می شود که ممکن است سهل‌انگاری و بی احتیاطی یا خودسوزی پسماندها در اثر فعل و انفعالات شیمیایی بر اثر دمای بالا علت اصلی وقوع حریق باشد، اما کشف دقیق علت وقوع آتش‌سوزی گسترده نیازمند بررسی‌های کارشناسانه است. این پسماندها خود بالقوه عامل آلودگی گسترده زیست محیطی هستند و حریق آنها آلودگی قابل توجه زیست محیطی دیگری را به محیط زیست منطقه تحمیل می کند و این نکته ای است که شاید بد نباشد مجموعه‌های مدیریت شهری و محیط زیستی گوشه چشمی بدان بیندازند تا ساوه زیر بار انواع آلودگی صنعتی خرد نشود.
به گزارش ایسنا، این مجتمع با مشکلات متعددی علاوه بر آتش سوزی هایی که در گزارش های پیشین ایسنا بدان پرداخته شد مواجه است که در این گزارش به آنها پرداخته خواهد شد.
در همین رابطه "علی دعایی لنگرودی" رئیس اداره محیط زیست شهرستان ساوه گفت: این مجتمع فعالیت خود را از سال ۱۳۹۰ با اخذ مجوز از سازمان حفاظت از محیط زیست در مسیر آزادراه ساوه به تهران را آغاز کرد و مجاز به فعالیت در حوزه انواع پسماندهای ویژه و خطرناک بجز سموم کلره و جیوه و هم چنین پسماندهای عفونی و بهداشتی در سطح ملی شد.
دفن غیراصولی پسماند در چهار نقطه
دعایی لنگرودی به بروز برخی مشکلات در این مجتمع که منجر به پیگیری قضائی و حقوقی شد اشاره کرد و گفت: اخیرا با پیگیری‌های صورت گرفته مشخص شد حجم قابل توجهی از پسماندهای خام وارد شده به این مجتمع قبل از اینکه عملیات بی‌خطر سازی در آنها انجام شود، دفن شده اند که با هماهنگی و مشارکت شهرداری ساوه این پسماندها که اغلب سموم آفات و نباتی بودند که تاریخ مصرف آنها گذشته بود و در چهار نقطه دفن شده بودند، از خاک خارج شدند.
وی گفت: همچنین پسماندهای عفونی، پسماندهای ویژه‌ای نظیر لجن رنگ خودرو، انواع مواد شیمیایی که در سنوات گذشته در مجتمع دریافت شده بود، ویال‌های دارویی و شیمیایی و در مجموع تمامی انواع پسماندهای دریافت شده این مجتمع در ۱۲ سال گذشته در این چهار نقطه دفن شده بود که پس از گودبرداری خارج شدند.
وی بیان کرد: در ماه گذشته با مشارکت آزمایشگاه معتمد، از محل‌هایی که گودبرداری شده بود نمونه برداری انجام شد تا میزان خسارت وارده به خاک مشخص شود ضمن اینکه پس از خروج پسماند از خاک مقرر شد که عملیات بی‌خطرسازی انجام شود و از طرفی چون خاک جزو پسماند محسوب نمی‌شود باید عملیات بهسازی، بازسازی و تصفیه خاک انجام شود و به محل برگردد.
رئیس اداره محیط زیست شهرستان ساوه با اشاره به اینکه در چهار نقطه این مجتمع، در مساحتی حدود ۱۱۰۰ متر مربع، پسماند خام دفن شده بود، تصریح کرد: پسماندهای خامی که به این مجتمع منتقل شده باید بی‌خطرسازی شده و پس از انتقال به لندفیل‌هایی که شرایط دفن را دارند به طور اصولی دفن شوند.
خسارت ۵۰۰ میلیونی در خاک منطقه/دفن پسماند خام
وی با اشاره به اینکه تناژ پسماندهای دفن شده بطور دقیق مشخص نیست و صرفا وسعتی از خاک که اقدام به دفن پسماند خام شده مشخص شده است، افزود: براساس بررسی‌های بعمل آمده میزان خسارتی که بر اثر دفن پسماندهای خام به خاک وارد شده حداقل ۵۰۰ میلیون تومان است که باید این میزان خسارت به سازمان حفاظت از محیط زیست پرداخت شود تا عملیات بازسازی و تصفیه خاک انجام شود. بدیهی است که تبعات ناشی از پیگیری قضائی نیز پس از طرح شکایت از سوی سازمان حفاظت از محیط زیست متوجه مدیریت این مجتمع خواهد بود.
وی در ادامه گفت: براساس مصوبه ابلاغی از سوی شورای پیشگیری از وقوع جرم، اجرای مواردی از قبیل راه‌اندازی پایش مستمر با نصب دوربین‌های مدار بسته، امحای پسماندهای دریافتی به موازات امحای پسماندهای موجود در شرکت، لیبل گذاری پسماندهایی که از سنوات گذشته در این مجتمع موجود است، رفع نواقص نظیر بهسازی و بهینه سازی کوره‌های زباله سوز، افزایش میزان فضای سبز و ... به عنوان یک تکلیف دستور داده شده است.
دعایی لنگرودی اظهار کرد: در جریان بازدیدهای صورت گرفته تنها حدود ۳۰ درصد از تکالیفی که براساس مصوبه ابلاغی، به مدیریت مجتمع ابلاغ شده، براساس برنامه زمان بندی شده پیش رفته است و این مجتمع متعهد شده است که نسبت به اجرای دقیق تکالیف براساس برنامه زمان بندی اقدام کند.
وی بیان کرد: عدم همخوانی دریافت پسماند و امحاء پسماندهای دپو شده و عدم بهسازی کوره‌های زباله‌سوز از نواقص جدی موجود در این مجتمع است.
وی در خصوص موضوع پاکسازی خاک از طریق حرارت دیدن در کوره‌ها گفت: حرارت دادن خاک موجب از بین رفتن خواص آن شده و وقتی به طبیعت برگردد هیچ بازدهی نخواهد داشت بنابراین تصفیه خاک و پاکسازی آن از این طریق امکان پذیر نیست. باید راهکارهای جایگزین دیگری برای پاکسازی اصولی خاک عملیاتی کرد که سازمان محیط زیست ارائه خواهد کرد.
دپو فاقد طبقه بندی پسماندها/ رزومه دقیقی از پسماندهای دپو شده وجود ندارد
مدیر مجتمع فناوری پسماند زیست ساوه نیز در گفت و گو با ایسنا با اشاره به دپوی پسماندها در این مجتمع طی سنوات گذشته گفت: در آن مقطع سامانه‌ای برای دریافت پسماند وجود نداشته و سامانه جامع محیط زیست کشور در اواخر سال ۱۳۹۷ جهت مدیریت پسماند توسط سازمان حفاظت محیط زیست راه‌اندازی شد.
"محمدجواد براتی" با اشاره به دریافت اکثر پسماندها قبل از راه اندازی سامانه و دپو فاقد طبقه‌بندی بر اساس نوع پسماند و تفکیک مبدا در زمان ورود در سایت در سنوات گذشته و متوقف شدن مجوزهای صادره برای فعالیت مجتمع برای حدود ۱.۵ سال اخیر بیان کرد: براین اساس رزومه دقیقی از پسماندهای دپو شده در این مجتمع وجود ندارد و به دلیل اینکه شناخت جامعی از نوع و نحوه دپوی پسماندها در مدیریت گذشته وجود نداشته است لذا مدیریت آن با مشکل جدی مواجه خواهد شد.
روش حرارتی برای تمامی پسماندها مناسب نیست
وی با بیان اینکه صرف اجرای روش حرارتی برای تمامی پسماندها شیوه مناسب و اصولی برای رفتار با تمامی پسماندها نیست، اظهار کرد: باید متناسب با واکنش هر پسماندی نسبت به مدیریت اصولی و صحیح آن اقدام کرد تا تبعات زیست محیطی برجای نگذارد.
براتی به وقوع آتش سوزی‌های مکرر در این مجتمع نیز اشاره کرد و گفت: پسماندهای موجود به دلیل آتش سوزی‌های مکرری که در این مجتمع رخ داده است بر اثر واکنش‌های شیمیایی تبدیل به مواد دیگری شده‌اند که برنامه‌ریزی برای مدیریت آنها را با مشکل مواجه کرده است.
وی در ادامه با بیان اینکه برخی مشکلات زیرساختی در این مجتمع مانع بزرگی پیش روی فعالیت اصولی و دقیق آن است، گفت: نبود، آب، برق و گاز مهمترین کمبود این مجتمع است و با توجه به اینکه روش بی‌خطرسازی و مدیریت پسماندها به صورت حرارتی است، از زیرساخت برق و گاز محروم است و باید از سوخت گازوئیل استفاده کرد که مشکلات خاص خود را دارد.
سالانه ۴۰ هزار لیتر سوخت نیاز است
وی با اشاره به فعالیت سه کوره حرارتی با ظرفیت سوزاندن روزانه ۶۰ تن پسماند گفت: لازمه بی‌خطرسازی و سوزاندن این میزان پسماند براساس برنامه زمان بندی، تامین سوخت مورد نیاز و برق است. در حال حاضر برای فعالیت کوره‌ها و تامین روشنایی مجتمع، ماهانه ۴۰ هزار لیتر سوخت مورد نیاز است و اگر زیرساخت‌ها فراهم شود مشکلی در تحقق برنامه هدفگذاری شده به منظور سوزاندن پسماند وجود ندارد.
براتی هم چنین به تثبیت پسماندها به عنوان راهکار دیگر اشاره کرد و گفت: انجام عملیات تثبیت پسماند با نظارت محیط زیست نیازمند اعطای مجوز است تا بتوان از این طریق پسماندهای دپو شده قبلی را مدیریت کرد.
وی با اشاره به اصلاحاتی که در خصوص برخی نواقص این مجتمع وجود دارد، گفت: بخش عمده‌ای از مشکلات موجود بررسی و برطرف شده و خود را مکلف به رفع تمامی نواقص براساس برنامه زمان بندی اعلامی از سوی محیط زیست می دانیم. البته مواردی همچون لیبل‌زنی و برچسب‌گذاری پسماندها، ساماندهی و تفکیک پسماندهای دپوشده انجام شده است.
ورود به کوره، تنها راه پاکسازی خاک
وی با اشاره به سخت بودن موضوع پاکسازی و تصفیه خاک گفت: پسماندهای استخراج شده از چهار نقطه اعلامی توسط محیط زیست با خاک مخلوط شده است و پاکسازی آنها بسیار دشوار است و حتی شاید نتوان با هیچ عملیاتی، سمومی که با خاک ترکیب شده را تصفیه و پاکسازی کرد مگر آنکه وارد کوره شده و سپس خارج شود و خاک استخراج شده از کوره مجددا به طبیعت برگردد.
شیرابه پسماندهای دپو شده منشاء آلودگی و بیماری است
سرپرست معاونت بهداشتی دانشکده علوم پزشکی ساوه نیز به مشکلات بهداشتی این مجتمع پرداخت و گفت: علاوه بر اهمیت مسائل زیست محیطی این مجتمع، موضوعات بهداشتی کارکنان آن نیز حائز اهمیت است.
"کبری ناصح" افزود: در جریان بازدیدهای صورت گرفته از سوی کارشناسان بهداشتی، ساختمان مناسبی که امکان اسکان کارکنان وجود داشته باشد در این مجتمع موجود نبوده و لباس مناسب ویژه کارکنان نیز مشاهده نشد. هم چنین در خصوص دفع صحیح زباله و بی‌خطرسازی نیز باید آموزش‌های لازم ارائه شود. نباید از کارگران ساده بدون فراگیری آموزش در فعالیت این مجتمع استفاده کرد.
وی با اشاره به اینکه اکثر زباله‌های این مجتمع شیمیایی و صنعتی هستند گفت: شیرابه‌های پسماندهای دپو شده مجتمع ابتدا جذب خاک و سپس جذب آب‌های زیرزمینی می‌شود و موجب آلودگی شده و منشاء بروز بیماری‌های گوناگون خواهد شد.
لزوم تسریع در بی‌خطرسازی پسماندهای دپوشده و پاکسازی خاک
اما دادستان ساوه که در جلسه پنجم آذرماه ۱۴۰۲ شورای پیشگیری از وقوع جرم، درخصوص مشکلات مجتمع فناوری پسماند و مسائل زیست محیطی ناشی از آن ابراز نگرانی کرده و خواستار برگزاری یک جلسه به فوریت و حداکثر ظرف مدت یک هفته در محیط زیست استان مرکزی شده و گفته بود باید در یک برنامه زمان‌بندی دقیق، سازوکار لازم برای پیشگیری از وقوع تبعات زیست محیطی در این مجتمع اندیشیده شود، به ایسنا گفت: اگر نظارت‌ها در گذشته بر عملکرد این مجتمع دقیق‌تر انجام می‌شد نباید شاهد وقوع چنین مشکلات زیست محیطی در این مجتمع بودیم.
"محمودرضا سازنده" افزود: پیگیری مشکلات زیست محیطی از مهم ترین دغدغه‌های دستگاه قضایی است و کوتاهی دستگاه‌های اجرایی در عمل به وظایف قانونی، پذیرفتنی نیست و برابر با قانون با متخلفین و اهمال کاران رفتار خواهد شد.
وی بیان کرد: در سریع‌ترین زمان ممکن باید با استفاده از راهکارهای عملی در سایه برنامه‌ریزی دقیق و تحت نظارت سازمان محیط زیست موضوع بی‌خطرسازی پسماندهای دپوشده و نیز پاکسازی و تصفیه خاک انجام شود.
دادستان ساوه هم چنین با اشاره به مشکل تامین سوخت مورد نیاز برای این مجتمع گفت: از طریق پیگیری با شرکت پخش فرآورده‌های نفتی مقرر شد مقدار مورد نیاز (گازوئیل) از سوی مدیریت مجتمع کتبا اعلام شود تا برنامه ریزی برای تحویل آن برابر مقررات انجام شود.
وی بیان کرد: رهاسازی پساب و فاضلاب شهری در جنوب و جنوب غربی شهر ساوه در اراضی کشاورزی و نیز مدیریت پسماند شهری، رهاسازی پساب شهر صنعتی کاوه و مشکلات مجتمع فناوری پسماند از مهمترین معضلات زیست محیطی ساوه است.
به گزارش ایسنا، انتظار می‌رود که تعیین ضرب الاجل از سوی مدعی العموم روند برطرف شدن مشکلات و نواقص این مجتمع را برای فعالیت صحیح و اصولی با استناد به مواردی که در این گزارش بدان پرداخته شد تسریع کند. اگر شاهد تکاپو و فعالیت مجتمع پسماند با ظرفیت کامل باشیم قطعا حجم تخلیه پسماند صنعتی در یک سایت عادی در مجاورت بزرگترین شهر صنعتی ساوه کاهش خواهد یافت و شاید بتوان امیدوار بود که دیگر شاهد ایجاد امثال "جهنم شهرصنعتی" نباشیم.
هم اکنون تولید پسماندهای صنعتی در شهر صنعتی کاوه در آستانه بحران توصیف می‌شود و ضرورت دارد به فوریت کمیته‌ای متشکل از فرمانداری، سازمان محیط زیست، سازمان صنعت، معدن و تجارت، سازمان جهاد کشاورزی، مدیریت شهر صنعتی کاوه، شهرداری، سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، دادگستری، نماینده سازمان‌های مردم نهاد و نماینده رسانه‌ها برای رسیدگی به این معضل و بکارگیری تمامی ظرفیت‌ها برای رفع آن تشکیل و از ظرفیت مجتمع فناوری پسماند در این راستا به خوبی بهره‌برداری شود.
بدیهی است چنین کمیته‌ای اگر به رفع چنین مشکلی باور داشته باشد می‌تواند ضمن بازخوانی و تبیین وظایف هر کدام از دستگاه‌ها، در زمینه برنامه‌ریزی، ساماندهی، مراقبت و عملیات اجرایی مربوط به تولید، جمع‌آوری، ذخیره‌سازی، جداسازی، حمل ونقل، بازیافت، پردازش و دفع پسماندها و هم چنین آموزش و اطلاع رسانی، تصمیم‌گیری صحیح و کارشناسی منطبق بر شاخص‌های زیست محیطی کند.
تشکیل جلسه شورای پیشگیری از وقوع جرم دادگستری ساوه با حضور معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری کل استان مرکزی با دستور جلسه تعیین تکلیف فعالیت مجتمع فناوری پسماند زیست ساوه گرچه اقدامی دیرهنگام بود اما قابل تقدیر است.
امید است مصوبات این شورا که با تعیین ضرب الاجل از سوی مدعی العموم همراه شد در سریع‌ترین زمان ممکن اجرایی شود و با مدیریت پسماندهای تولیدی صنعتی و ویژه در ساوه، بخشی از انبوه معضلات زیست محیطی این شهرستان برطرف شود.
از مجموع گزارشات منتشر شده ایسنا در خصوص دست و پنجه نرم کردن ساوه با معضلات زیست محیطی شامل آبیاری اراضی کشاورزی بوسیله فاضلاب در منطقه جنوب و جنوب شرق ساوه و نیز اراضی پائین دست شهر صنعتی کاوه و نیز برخی روستاهای بخش مرکزی و نوبران این شهرستان که با عنوان "سرطان کاری" در ساوه منتشر شد و نیز رهاسازی پسماندهای ویژه و خطرناک بزرگترین شهر صنعتی کشور در منطقه‌ای موسوم به "جهنم شهرصنعتی" و نیز دپو و امحای غیراصولی پسمانده‌های ویژه و خطرناک در مجتمع فناوری زیست پسماند ساوه که تبعاتی نظیر آتش سوزی‌های مکرر را در پی دارد، در می‌یابیم که اگر مسئولان در عمل به وظایف ذاتی خویش جدیت به خرج ندهند و چاره‌ای برای معضلات زیست محیطی بویژه زباله‌های صنعتی و البته پسماندسوزی چه عمدی و چه غیرعمدی در ساوه اندیشیده نشود، سونامی بیماری‌هایی همچون سرطان بیخ گوش این شهر خواهد بود و این تنها یکی از تبعات این نابسامانی است، بویژه اینکه ساوه با معضل عظیم خشکسالی نیز دست و پنجه نرم می‌کند که خود عامل بسیاری از معضلات زیست محیطی دیگر از جمله آلودگی هوای ناشی از ریزگردهاست، ریزگردهایی که بخشی از کشورهای همسایه می‌آیند و بخش مهمی نیز از کوه‌های زباله بر می‌خیزند.
