واکنش بدن به فشار ناشی از یک موقعیت یا رویداد خاص منجر به پیدایش استرس در انسان می شود که بازخوردی از فشار روانی ناشی از عوامل بیرونی است و اینطور نیست که همواره با واکنش رفتاری بروز پیدا کند بلکه در برخی اوقات به صورت مشکلات جسمانی نظیر تندی ضربان قلب، تنفس سریع تر، افکار نگران کننده، تحریک پذیری یا خشم، احساس ناراحتی و تنهایی یا حتی با علائمی نظیر حالت تهوع، سرگیجه اسهال یا یبوست یا در کودکان به صورت ناخن خوردن، شب ادراری و ... نمایان می شود.
استرس، اضطراب و دلشوره بخشی اجتناب ناپذیر از زندگی انسان است که می تواند ناشی از وقوع هر اتفاق یا فکری باشد که برای هر فردی بارها و بارها در زندگی روزمره اتفاق افتاده است و وقتی نمایان می‌شود، فرد یا در شرایط بسیار ناراحت‌کننده قرار داشته یا در شرایطی بسیار مسرت‌بخش و یا در وضعیتی که ناشناخته، جدید و پرفشار است قرار گرفته است.
با وجود اینکه استرس به‌عنوان دشمن سلامت عمومی شناخته می‌شود، اما چون واکنش طبیعی و فیزیکی به وقایع است قابل کنترل و مدیریت است، حتی اگر استرس مزمن باشد. یک کارشناس ارشد روان درمانی و روانشناس بالینی در این خصوص بیشتر توضیح می‌دهد.
اکرم ترابی در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: استرس، حالتی است زیستی، روانی، اجتماعی، هنری، معنوی، فیزیکی در وجود انسان، که بواسطه یک موضوع درونی یا بیرونی اتفاق می‌افتد و باعث عدم هماهنگی فرد با محیط می‌شود.
وی با بیان اینکه استرس حالتی است که نمی‌توان گفت خوب است یا بد، اظهار کرد: استرس لازمه حرکت و تکامل انسان است، فردی که استرس ندارد از نظر علم فردی مرده یا بیمار اسکیزوفرنی است.
وی با اشاره به اینکه در حقیقت دیسترس که حالت شدت گرفته استرس است، حالت بد هیجانی است که باعث پریشانی و بیماری در افراد می‌شود، گفت: تنها ۲۰ درصد از کل بیماری‌های دنیا مربوط به دیسترس است و تمام بیماری‌های بشر از افکار او سرچشمه می‌گیرد.
این روانشناس بالینی افزود: استرس معمولا بدلیل شنیدن اخبار ناگوار، خبر مرگ عزیزان، گیر کردن در موقعیت‌های طاقت‌فرسا مانند، ترافیک، شرایط بد بحران اقتصادی، بحران‌های عاطفی، طلاق و... ایجاد می‌شود که ذهن با ترشح هورمون کورتیزول در بدن به ما هشدار آماده باش در برابر شرایط سخت را می‌دهد تا بتوان تاب آوری داشته باشیم و بهترین راه حل ممکن را برای مشکل در نظر بگیریم.
وی افزود: اما اگر شدت این استرس نسبت به توان جسمی و روانی ما بالاتر باشد میزان هورمون تولید شده کورتیزول در بدن بالا رفته و باعث اختلالات کارکردی در سیستم ایمنی بدن و گردش خون و مغز شده و به بروز دیسترس در انسان منجر می‌شود.
او گفت: دیسترس حاصل نگرانی و ترسیم کردن آینده ترسناک در ذهن و بزرگ جلوه دادن اتفاقات در ذهن، بدون دلیل واضح و واقعی و منطقی و بر اساس استدلال‌های بی پایه و اساس است که در بزرگسالان باعث اضطراب، اختلالات خواب، بدخلقی با خانواده، عدم تمرکز در فعالیت‌های اجتماعی، تپش قلب، لرزش دستان، تعرق، تنگی نفس، دانه‌های پوستی و ریزش مو، گرفتگی عروق خونی مغز یا همان سر درد میگرنی و ... می‌شود و اگر کنترل کافی در مقابل استرس نداشته باشیم تبدیل به بیماری‌های روان تنی، وسواس فکری - عملی، خود بیمارانگاری، اختلال اضطراب اجتماعی و هراس‌های خاص، حمله وحشت زدگی و اضطراب تعمیم یافته شده و در کودکان به شکل سردردهای تنشی، دل دردهای مکرر، دردهای عضلانی، دندان قروچه، گریه در خواب و شب ادراری ظهور پیدا می‌کند.
ترابی در خصوص راهکارهای پیشگیری از استرس گفت: اول اینکه باید بپذیرید که زندگی پر از فراز و نشیب است و به خاطر اینکه دچار مشکل نشوید، در منطقه امن خود نمانید، ریسک کنید، خطر کنید و دوران را بر وفق مراد خود رقم بزنید و از اینکه ممکن است به دردسر بیفتید نترسید، چرا که به قول معروف ترس برادر مرگ است و اگر از منطقه امن خود بیرون نروید، مانند مرده‌ای متحرک خواهید شد که فقط نفس می‌کشد، پس با دیدی خوش بینانه به زندگی نگاه کنید.
وی بیان کرد: برای پیشگیری از استرس خواب کافی داشته باشید(۱۱شب الی ۵ صبح) زمانی است که هورمون‌های شادی در مغز در حال ترشح بوده و بهترین زمان خواب بودن انسان است. حتی شده به صورت مصنوعی و با قرار دادن یک مداد بین دندان‌های فک بالا و پایین، لبخند بزنید،(با این عمل مغز گول می‌خورد و هورمون دوپامین که در تضاد هورمون کورتیزول است ترشح می‌کند و باعث کاهش استرس و تولید شادی در بدن می‌شود.)
او ادامه داد: از افراد نزدیک، دوستان و همکاران که محبتی در حقتان کرده‌اند قدردانی کنید. همیشه هدفمند باشید و اهداف کوتاه مدت و بلند مدت داشته باشید و برای رسیدن به اهداف وآرزوهایتان همیشه بدنبال روش و برنامه‌ریزی مشخص و واقعی باشید نه غیر واقعی و متوهم. سکوت کنید به این معنا که در مورد مسایلی که اطلاعات کافی ندارید صحبت نکنید.
این روانشناس با اشاره به اینکه برای پیشگیری از استرس، عادات روزانه مناسبی داشته و خود مراقبتی داشته باشید، اظهار کرد: ورزش کنید، غذاهایی که مملو از امگا۳ است استفاده کنید و از غذاهای شیرین دوری کنید. عطر بزنید، مناجات کنید و با دوستان مثبت اندیش تعامل کنید. گزینه‌های زیاد زندگی را کمتر کنید. (مثل انتخاب کدام لباس را بپوشم، برای صبحانه تخم مرغ بخرم یا خامه و ...)، از افراد آسیب‌زا دوری کنید و از مصرف الکل و دخانیات پرهیز کنید.
وی با طرح این پرسش که اگر شرایط زندگی سخت شد با استرس اخبار و اتفاقات روز چه کنیم، گفت: در شرایط و موقعیت‌های استرس‌زا اول از هر چیزی باید ذهن آگاهی داشته باشید. یعنی بدانید که چه جریان فکری باعث به وجود آمدن استرس در شما شده، آن فکر را شناسایی و روی برگه ثبت کنید تا از بار منفی‌اش کمی کاسته شود و در فرصت مناسب آن فکر را تجزیه و تحلیل کنید، آن زمان متوجه می‌شوید که آن فکر غیر واقعی است و تنها ذهنتان باعث بزرگ جلوه دادن و ترسناک شدن آن فکر شده است.
ترابی بیان کرد: در زمان استرس مغز به شدت با کمبود اکسیژن مواجه می‌شود، پس قبل از هر عکس العملی شروع به خوردن آب کنید چرا که آب سرشار از اکسیژن است. از مهمترین راهکارهای توقف استرس و رساندن اکسیژن به مغز، تنفس عمیق یا تکنیک گل را بوکن، شمع را فوت کن است، ۱۰ بار پشت هم (به این صورت که فرض می‌کنید از راه بینی گلی را استشمام می‌کنید و بدون آنکه شانه‌ها تکان بخورد، شکم را آغشته از هوا می‌کنید، یک دقیقه مکث می‌کنید و با سرعت فوت کردن شمع، هوا را به بیرون انتقال می‌دهید. همچنین می‌توانید از تکنیک شوک مغزی مصنوعی دوش آب گرم و سرد استفاده کنید.
وی ادامه داد: هنگام استرس از راه رفتن به مدت ۲۰ دقیقه استفاده کنید، چراکه با اینکار استرس به طور چشمگیری کاهش یافته و هورمون شادی در بدن ترشح می‌شود. از اخبار ناگوار در حد ممکن دوری کنید، بایدها و توقعات، کنترل‌گری دیگران و شرایط، را از خودتان دور کنید. در زمان حال باشید و از بودن در آینده دوری کنید. هیجانات خود را شناسایی کنید و آنها را اداره کنید چرا که ضعف در کنترل کردن هیجانات باعث بروز مشکلات رفتاری و روانی می‌شود.
وی با بیان اینکه برای پیشگیری از استرس خوابتان را تنظیم کنید، چرا که خستگی باعث می‌شود شرایط، بدتر و غم‌انگیزتر جلوه کند، اظهار کرد: درباره موضوعات و مشکلات خود با فردی که نگرشش از شما مثبت‌تر است صحبت کنید، یا از متخصص و روانشناس بالینی کمک بگیرید تا از طریق روان‌درمانی و دارو درمانی به بهبودی و سلامت روان شما کمک کند.
